برگزاری نشست علمی مشترک بنیاد قرآن ودفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
سید مهدی حسین زاده
حجت الاسلام والمسلمین حسین زاده، دبیر کل بنیاد قرآن در آغاز به عنوان مدیر جلسه سخنانی در خصوص تاریخچه مرجعیت علمی قرآن اظهار نمود بعداز انقلاب بحث‌های محدود و مختصری در خصوص دیدگاه مفسرین قرآن یا برخی از صاحب نظران در زمینه جامعیت قرآن بحث مطرح شده است عمده بحث‌ها حول سه دیدگاه ارائه شده است:
جامعیت حداقلی
جامعیت اعتدالی
جامعیت حداکثری
ولی این بحث‌ها حدود مرز شخصی نداشته وکلیاتی را مطرح نموده اند .
در بخش پژوهش بنیاد قرآن نیز دوستان مقاله ای را در این خصوص تهیه نموده اند ودر نشریات بنیاد منتشر شده است ولی آنچه که امروزه باتوجه به بحث‌های اسلامی سازی علوم خصوصا علوم انسانی مطرح شده است یا بحث‌هایی از قبیل نظام سازی قرآن باید از این نگاه کلی گذر نموده وبرای مطرح نمودن بهره گیری از قرآن و چگونگی حضور آن در کنار دانش‌های دیگر حدومرز این حضورمشخص گردد .
باید پژوهشگران و اندیشمندان ما بدانند که وقتی سخن از جامعیت قرآن یا مرجعیت قرآن مطرح است چگونه ودرکجاها باید در کنارمباحث علمی روز مثل دانش‌های روانشناسی، جامعه شناسی، اقتصادو… قرآن حضور داشته باشند.
بدون شک از مجموعه علمی و پژوهشی چون دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم خصوصا از پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن که بطور تخصصی در موضوع مرجعیت علمی قرآن چندین سال است کار علمی و پژوهشی انجام داده اند انتظار داریم که در این نشست نسبت به تعیین حوزه مرجعیت علمی قرآن و حکمرانی اقدام نمایند.
درادامه بحث ایشان از حجت الاسلام آقای عیسی عیسی زاده رئیس میز قرآن و رئیس فرهنگ نامه‌های قرآنی خواستند که نسبت به ارائه مطالب خود اقدام نمایند .
حجت الاسلام عیسی زاده نیز در آغاز اظهار داشت: آسیب شناسی علوم موجود بیانگر آن است که علم مدرن در مبانی بینشی و اعتقادی خود، سطوح بالاتر عالم هستی را نادیده می گیرد، بر نفی جهان فرا طبیعت و معرفت های وحیانی اصرار دارد وبه دغدغه های بنیادین و معنوی انسان ارج نمی نهد و در نهایت، از به کارگیری باورها وارزش های اخلاقی در فعالیت های علمی اجتناب داشته و دارد.
بنابراین از دیدگاه اسلام باید دیدکه منابع دینی و به ویژه قرآن کریم به عنوان کتاب مقدس مسلمانان، چه نوع بینش ونگرشی را به انسان می دهد که او بتواند با بهره گیری ازآن به علوم و آگاهی هایی دست یابد که سیر حیات انسان را با بهروری وسعادتمندی همراه سازد.
براین اساس پیگیری بحث تحقیق مرجعیت علمی قرآن کریم در علوم و دانش های ساخت یافته بشری، امری ضروری است.
حجت الاسلام عیسی زاده این مهم ما را بر آن داشت تا در مرحله نخست با هدف تولید ادبیاتی جدید در راستای مرجعیت علمی قرآن کریم متنی را به عنوان « منشور مرجعیت علمی قرآن کریم» که حاصل انجام پژوهش های مختلف با بهره گیری از اساتید حاذق در مطالعات قرآنی ومیان رشته ای علوم، به رشته تحریر درآوریم.
این منشور، حاصل تلاش چندین ساله جمعی از اساتید وصاحب نظران حوزوی و دانشگاهی است که در راستای مساله محوری دفتر تبلیغات اسلامی، یکی از محور های اساسی فعالیت میز تخصصی نیز تخصصی توسعه و تعمیق فرهنگ قرآنی نگاشته شده است و پس از آن در شورای راهبردی قطب های فکری و فرهنگی دفتر تبلیغات به عنوان یک سند بالادستی این نهاد علمی، فرهنگی قرار گرفته است.
این منشور به صورت رسمی از سوی دفتر تبلیغات اسلامی به شورای عالی انقلاب فرهنگی تقدیم گردیده تا مراحل قانونی آن جهت تصویب وابلاغ به مراکز علمی انجام گردد.
درادامه بحث های علمی نشست حجت الاسلام مرتضی غرسبان در خصوص منشور مرجعیت علمی قرآن کریم اظهار داشت:
منشور حاضر برآن است که قرآن کریم باید در همه دانش ها و کنش های کلان بشری به عنوان راهنمای اساسی ومیزان سنجش حقیقت به کارآید ودر کنار سایر منابع معرفتی، به عنوان مهمترین مصدر معرفت در میدان تولید دانش نگریسته شود.
اما به دلایل بسیار، امروزه نه تنها قرآن کریم در علوم انسانی جایگاه مرجعیتی ندارد، بلکه در علوم اسلامی نیز آنگونه که باید از قرآن کریم بهره برداری نشده است.
نوع نگرش حاکم بر فعالیت های علمی در دوران جدید و شیوه تعامل آن با عرصه های انسانی موجب شده است که در کناردستاوردهای مثبت برای بشر، پیامدهای منفی و آثار زیان باری نیز به همراه داشته باشد.
پیشرفت علم از سویی سطح زندگی بشر را بالابرده و از سوی یگر، به جهت تفکر حاکم برآن، آثار نامطلوب فراوانی را در حیات اخلاقی و اجتماعی برجای گذاشته است از آنجا که نگرش حاکم بر علم در دوران معاصر تنها جنبه مادی گرایانه دارد، رشد بشر بیشتر در جنبه های ظاهری بود و جهات روحی ومعنوی وی به انحطاط گراییده است.
همه اینها نشان دهنده آن است که بازگشت علوم به دین ضروری است و از آنجا که اسلام دین حق و قرآن کریم منبع اصلی آن است، ضرورت بازگشت به قرآن در همه علوم آشکار می شود.
حجت الاسلام غرسبان درادامه اظهار داشت درخصوص اهداف منشور، ضروری است نهاد های علمی و فرهنگی کشور، مرجعیت علمی قرآن کریم را رسالت انسانی خود دانسته و برای تحقق آن منشور راهبردی مرجعیت علمی قرآن کریم را به این شرح مبنای راهبردی، ستادی واجرایی قرار دهند. ایشان در ادامه اهداف منشور را به شرح ذیل اعلام نمود.
- فراهم نمودن زیرساخت های علمی جهت تحقق مرجعیت علمی قرآن کریم
- نهادینه شدن مرجعیت قرآن کریم در محتوای علوم وفرایند تولید علم
- ابتنای نظام های کلان و خرد معرفتی و اجتماعی بر معارف قرآن کریم
- دستیابی به روش نظام یافته در مراجعه و بهره گیری از قرآن کریم در علوم
- زمینه سازی و فرهنگ سازی در جهت اتکای عالمانه کنشگران فرهنگی اجتماعی به قرآن کریم
ارائه کننده بعدی نشست علمی حجت الاسلام سید اسدالله موسوی عبادی بودکه درادامه در زمینه عرصه های مرجعیت علمی قرآن کریم اظهار داشت: عرصه های مرجعیت علمی قرآن کریم براساس طبقه بندی رایج علوم شامل سه دسته می شود:
- علوم اسلامی
- علوم انسانی
- علوم طبیعی
ایشان درخصوص گونه های اثرگذاری قرآن کریم نیز انواع آن را به شرح ذیل برشمرده و توضیح داده اند:
- اثرگذاری استنباطی به این معناست که مبانی، محتوا، روش، اصول و یا مسائل علم بطور مستقیم از قرآن استنباط شود از این رو یکی از ساحت های مرجعیت قرآن کریم مراجعه به قرآن و بهره مندی مستقیم از درون مایه های آن از طریق تفسیر ، اجتهاد و استنباط است.
- اثرگذاری استلهامی به این معناست که درباره مسئله و یا گزاره علمی مورد نظر مضمون و مفاد مستقیمی بطور عینی و اجتهادی در قرآن نیست اما می توان از مجموع مفاد آیاتی از قرآن که شامل معارف، احکام، قصص، مواعظ وتوصیفاتی که درباره آن مسئله است دیدگاه خاص قرآن الهام گرفت.
- اثرگذاری استکمالی به معنای کمال بخشیدن وتکمیل کردن نظریه ها و ایده های علمی بشری است براین اساس، ایده ها و نظریه های علمی مبتنی بر فهم و عقل بشری با کمک فهم قرآنی ارتقا و کمال یافته و ابعادی نو برای عقل آشکار می گردد که بدون مراجعه به قرآن فهمیده نمی شود دراینجا بطور مستقل، مطلبی از قرآن استخراج نشده است بلکه قرآن کریم نظریه و یا ایده ای را عمق بخشیده و توسعه می دهد.
- اثرگذاری حکمیتی که منظور از آن تایید یا رد ایده یا نظریه علمی است به این معنا که گاهی یک قاعده یا نظریه ویا یک گزاره علمی به قرآن کریم عرضه می شود وپس از بررسی روشن می گردد که قرآن کریم با مضمون آن موافق است ویا به کلی آن را رد می کند ویا تنها ابعادی ازآن را مورد تایید یا رد قرار می دهد.
- اثرگذاری نگرشی و بینشی به معنای تصرف قرآن کریم در پس زمینه های معرفت بشری نسبت به انسان وجهان است.
با تغییر بینش و نگرش انسان، نگاه او به مبانی و روش های بررسی پدیده ها و قضایا تغییر می کند.
بررسی تاریخ علم نشان می دهد که تحول های اساسی در دانش از مسیر این تغییر اتفاق می افتد و با تحول در نگاه انسان به دنیا و انسان ، فلسفه، علم و عرصه های مدیریت و فناوری نیز دستخوش تغییر و دگرگونی می گردد.
حجت الاسلام موسوی درپایان اظهار داشت چنانچه شورای عالی انقلاب فرهنگی منشور پیشنهادی را جهت یکسان سازی و نزدیک نمودن ادبیات مرجعیت علمی قرآن را بپذیرد در مرحله بعد ما وارد طرح موضوعات یعنی تعیین حد و مرز علوم و قرآن خواهیم گردید که طبق تصمیم گیری گروه پژوهشی دو دانش «فقه» و«سیاست» که در حوزه علمیه برروی این دانش ها کار زیادی انجام شده مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
